الرئيسية
المنتديات
المشاركات الجديدة
بحث بالمنتديات
الغرف الصوتية
غرفة ٠٠٠٠
ما الجديد
المشاركات الجديدة
جديد مشاركات الحائط
آخر النشاطات
الأعضاء
الزوار الحاليين
مشاركات الحائط الجديدة
البحث عن مشاركات الملف الشخصي
تسجيل الدخول
تسجيل
ما الجديد
البحث
البحث
بحث بالعناوين فقط
بواسطة:
المشاركات الجديدة
بحث بالمنتديات
قائمة
تسجيل الدخول
تسجيل
تثبيت التطبيق
تثبيت
الرئيسية
المنتديات
أرشيف المعهد
ركن الدورة العلمية الأولى مع الشيخة الفاضلة أم حذيفة
ركن دورة جزء عم مع الحفظ
الدرس الأول سورة النبأ
تم تعطيل الجافا سكربت. للحصول على تجربة أفضل، الرجاء تمكين الجافا سكربت في المتصفح الخاص بك قبل المتابعة.
أنت تستخدم أحد المتصفحات القديمة. قد لا يتم عرض هذا الموقع أو المواقع الأخرى بشكل صحيح.
يجب عليك ترقية متصفحك أو استخدام
أحد المتصفحات البديلة
.
الرد على الموضوع
الرسالة
<blockquote data-quote="أم حذيفة" data-source="post: 75973" data-attributes="member: 1"><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">الدرس الأول </span></span></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">سورة النبأ</span></span></span></p><p></p><p> </p><p style="text-align: center"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">أقسام القرآن الكريم أربعة:</span></span></span></strong></p> <p style="text-align: center"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">السَّبع الطِّوال، ثم المئين، ثم المثاني، ثم المفصل.</span></span></span></strong></p> <p style="text-align: center"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">والمفصل يبدأ -على الصحيح من أقوال أهل العلم- من سورة ق، وينتهي بسورة الناس.</span></span></span></strong></p> <p style="text-align: center"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">سُمي مفصلًا: لأنَّ فواصله كثيرة، أو لكثرة الفصل بين سوره بـ(بسم الله الرحمن الرحيم).</span></span></span></strong></p> <p style="text-align: center"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">وقد قسم العلماء هذا المفصل إلى أقسام ثلاثة أقسام : </span></span></span></strong></p> <p style="text-align: center"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">1-طوال المفصل</span></span></span></strong></p> <p style="text-align: center"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">2- وأوساط المفصل</span></span></span></strong></p> <p style="text-align: center"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">3- وقصار المفصل.</span></span></span></strong></p> <p style="text-align: center"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">تبدأ طِوال المفصل من سورة ق إلى نهاية سورة المرسلات.</span></span></span></strong></p> <p style="text-align: center"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">وأما أوساط المفصل فتبدأ من سورة عم إلى نهاية سورة الليل</span></span></span></strong></p> <p style="text-align: center"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">وأما قصار المفصل فتبدأ من سورة الضحى إلى آخر القرآن.</span></span></span></strong></p> <p style="text-align: center"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">الفائدة من العلم بهذا المفصل، ومن العلم بطِواله وأوساطه وقصاره:</span></span></span></strong></p> <p style="text-align: center"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">قيل لهذا فوائد أهمهما: ماذا يقرأ الإنسان في صلاته؟</span></span></span></strong></p> <p style="text-align: center"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">فنجد أنه في صلاة المغرب يُستحب أن تكون القراءة فيها من قِصار المفصل، ما قِصار المفصل؟ من الضحى إلى الناس.</span></span></span></strong></p> <p style="text-align: center"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">وأما في الظهر والعصر والعشاء، فيُستحب له أن يقرأ من أوساط المفصل، ما أوساط المفصل؟ من سورة النبأ -السورة التي معنا اليوم- إلى نِهاية سورة الليل، وفي صلاة الفجر يُستحب للإنسان أن يقرأ من طوال المفصل؛ أي من سورة ق إلى نهاية سورة المرسلات.</span></span></span></strong></p> <p style="text-align: center"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">و المفصل غالبه مكي، كما أن سورة النبأ سورة مكية، والمكي من كتاب الله -عز وجل- يتميز بأنه يركز على الجانب العقدي، فهو يبني العقيدة في نفس الإنسان.</span></span></span></strong></p> <p style="text-align: center"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">لأن بناء العقيدة في نفس الإنسان أمر ضروري، بحيث لا يمكن أن يعمل الإنسان في الحياة إلا عن فإذا اعتقدنا شيئًا سنعمل بناءً على تلك العقيدة لذلك جاء القرآن المكي يؤسس لهذه العقيدة في النفوس لتكون التصورات صحيحة ثم ينطلق الإنسان في العمل.</span></span></span></strong></p> <p style="text-align: center"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">إذا اعتقدالإنسان أن هذه الحياة هي نهاية الكون وأنه لا حياة بعدها، ولا جزاء، ولا بعث، ولا نشور، ولا جنة، ولا نار، كيف ستكون تصرفاته في الدنيا؟ ستكون تصرفات إنسان يُريد أن يَعبَّ من الشهوات، وأن يأخذ بكل ما يُمليه عليه هواه، دونٍ نظر إلى شيء آخر، لماذا؟ لأنه يرى أن هذه الحياة هي نهاية اللذة، ونهاية الشهوة، وآخر ما في هذا الوجود بالنسبة للإنسان.</span></span></span></strong></span></strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">لكن إذا اعتقد الإنسان أن هذه الحياة مرحلة، مرحلة ابتلاء واختبار، وأنه مأمورٌ فيها بأن يكون عبدًا لله، وأن وراء هذه الحياة حياة أخرى أبدية سرمدية، فيها جزاء وفيها نشور، وأنه سيحاسب على كل شيء يعمله، ويجازَى على كل شيءفهنا تختلف تصرفات الإنسان اختلافًا جذريًّا، بناء على هذه العقيدة.</span></span></span></strong></strong></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">وهكذا المسلم يَبني تصوراته من خلال هذا الجزء العظيم وهو جزء المفصل من كتاب الله -عز وجل-، ومن القرآن كله.</span></span></span></strong></strong></span></p> <p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">لكن هذا الجزء من كتاب الله -وهو المفصل- ركز على الجانب الاعتقادي، وهو الإيمان بالله والإيمان بالرسول -صلى الله عليه وسلم-، والإيمان باليوم الآخر.</span></span></span></strong></strong></span></p><p><span style="font-family: 'traditional arabic'"></span></p><p> <span style="font-family: 'traditional arabic'"></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">هذه السورة العظيمة الكريمة جاءت لتبين لنا هذه التصورات التي يَبني عليها المسلم حياته الدنيا ويستعد فيها للقاء الله -جل وعلا-.</span></span></span></strong></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">سورة عم سورة مكية .... و<span style="font-family: 'traditional arabic'">المكي هو ما نزل قبل الهجرة.</span></span></span></span></span></strong></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">ويتميزالمكي بجملته بأنه يهتم بالاعتقاد وتأسيسه،وبقوة أسلوبه، وخطابه الواضح والصريح، وحواره للكفار والمشركين في عقائدهم، وما يتبنَّونه من أطروحاتٍ وعقائدَ فاسدةٍ، يناقشها نقاشًا قويًّا وصريحًا ومباشرًا.</span></span></span></strong></span></span></span></strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">موضوعات سورة النبأ :</span></span></span></span></strong></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">1- أول مقطع فيها سيكون التساؤل عن النبأ العظيم: الذي قال الله فيه: </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">عَمَّ يَتَسَاءَلُونَ </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'lotus linotype'">1</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾</span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">عَنِ النَّبَإِ الْعَظِيمِ </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'lotus linotype'">2</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾</span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">الَّذِي هُمْ فِيهِ مُخْتَلِفُونَ </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'lotus linotype'">3</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾</span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">كَلَّا سَيَعْلَمُونَ </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'lotus linotype'">4</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾</span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">ثُمَّ كَلَّا سَيَعْلَمُونَ</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ هذه الآيات الخمس، سمينا هذا المقطع التساؤل عن النبأ العظيم.</span></strong></span></span></span></span></strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">2-دلائل قدرة الله :الكفار أنكروا النبأ العظيم وهو يوم القيامة أو القرآن الذي جاء بخبر يوم القيامة، فلما أنكروه كان من مقتضى الحديث أن يُتحدث عن قدرة الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">، وأن الله قادرٌ على كل شيء.</span></strong></span></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">فجاء قوله: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">أَلَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ مِهَادًا </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'lotus linotype'">6</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾</span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَالْجِبَالَ أَوْتَادًا </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'lotus linotype'">7</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾</span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَخَلَقْنَاكُمْ أَزْوَاجًا </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'lotus linotype'">8</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾</span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَجَعَلْنَا نَوْمَكُمْ سُبَاتًا </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'lotus linotype'">9</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾</span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ لِبَاسًا </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'lotus linotype'">10</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾</span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَجَعَلْنَا النهَارَ مَعَاشًا </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'lotus linotype'">11</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾</span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَبَنَيْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعًا شِدَادًا </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'lotus linotype'">12</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾</span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَجَعَلْنَا سِرَاجًا وَهَّاجًا </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'lotus linotype'">13</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَأَنزَلْنَا مِنَ الْمُعْصِرَاتِ مَاءً ثَجَّاجًا </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'lotus linotype'">14</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">لِنُخْرِجَ بِهِ حَبًّا وَنبَاتًا </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'lotus linotype'">15</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾</span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَجَنَّاتٍ أَلْفَافًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ هذه دلائل قدرة الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"> وعظمته التي نأخذ منها أن الله سيبعث العباد.</span></strong></span></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">3- الموضوع الثالث :مشاهد الآخرة قال: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">إِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ كَانَ مِيقَاتًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾، من هنا بدأت مشاهد الآخرة، فيُحدثنا عن يوم القيامة وماذا يحدث فيه من الأهوال: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">يَوْمَ يُنفَخُ فِي الصُّورِ فَتَأْتُونَ أَفْوَاجًا </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'lotus linotype'">18</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَفُتِحَتِ السَّمَاءُ فَكَانَتْ أَبْوَابًا </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'lotus linotype'">19</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَسُيِّرَتِ الْجِبَالُ فَكَانَتْ سَرَابًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ وهنا ينتهي المقطع الثالث من مقاطع هذه السورة.</span></strong></span></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">4-المقطع الرابع من مقاطع هذه السورة وهو قوله: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">إِنَّ جَهَنَّمَ كَانَتْ مِرْصَادًا </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'lotus linotype'">21</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">لِلطَّاغِينَ مَآبًا </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'lotus linotype'">22</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">لَابِثِينَ فِيهَا أَحْقَابًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ إلى قوله: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">فَذُوقُوا فَلَن نَّزِيدَكُمْ إِلَّا عَذَابًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾، وهو الحديث عن جزاء الكافرين، الكافرين بهذا القرآن، الكافرين بهذا اليوم العظيم، الكافرين بهذه الرسالة التي جاء بها رسول الله -صلوات ربي وسلامه عليه-.</span></strong></span></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">5-المقطع الأخير من مقاطع هذه السورة: وهو جزاء المؤمنين المتقين، الذين يخافون عذاب الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">.</span></strong></span></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">يقول الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong></span></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">عَمَّ يَتَسَاءَلُونَ</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾؛ أي عن أي شيء يتساءل هؤلاء المشركون، إنهم يتساءلون عن شيء ينكرونه، ويُكذبون به، قال: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">عَنِ النَّبَإِ الْعَظِيمِ</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾، يتساءلون عن هذا النبأ الذي جئتَ به -يا محمد- وهو النبأ العظيم، والنبأ يقال للخبر المهم ف</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">وصفه بقوله: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">النَّبَإِ الْعَظِيمِ</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ </span></strong></span></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">واختلف المفسرون ما هو النبأ العظيم؟ هل هو القرآن أو يوم القيامة؟ فمن العلماء من قال ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">عَنِ النَّبَإِ الْعَظِيمِ</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾: هو القرآن، واستدلوا على ذلك بقول الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"> في سورة ص: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">قُلْ هُوَ نَبَأٌ عَظِيمٌ </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'lotus linotype'">67</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾</span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">أَنتُمْ عَنْهُ مُعْرِضُونَ</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ [ص: 67، 68].</span></strong></span></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">القول الأول :قالوا: ما دام الله وصف القرآن بأنه نبأ عظيم، إذن فنحمل هذه الآية على أن المراد بالنبأ العظيم هو القرآن.</span></span></span></strong></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">والقول الثاني: أن النبأ العظيم هو يوم القيامة، لماذا قالوا يوم القيامة؟ قالوا: لأن الحديث كله في السورة -كما شاهدنا- عن يوم القيامة، ولا شك أنَّ دليل السياق من الأدلة القوية التي نَستند إليها في ترجيح قول على قول.</span></span></span></strong></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">يمكن أن نصوغ هذين القولين بهذه الصياغة، نقول: النبأ العظيم هو القرآن الذي جاء بيومِ القيامة؛ لأنَّ من أعظم أخبار القرآن التي أنكرها المشركون، هو خبر يوم القيامة، وبهذا نقول: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">عَنِ النَّبَإِ الْعَظِيمِ</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ عن القرآن الذي جاء بيوم القيامة.</span></strong></span></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">الَّذِي هُمْ فِيهِ مُخْتَلِفُونَ</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ اختلفوا فيه، فمنهم من يظنه ظنًّا، ومنهم من يُكذب به، ومنهم من يُؤمن به، قال: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">كَلَّا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ "كلا" عندنا كلمة تأتي بمعنيين في القرآن:</span></strong></span></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">المعنى الأول: بمعنى الردع والزجر، لا صحةَ لما تقولون، ليس الأمر كما تقولون.</span></span></span></strong></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">والمعنى الثاني: كلا بمعنى حقًّا كما في قول الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'lotus linotype'">1</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">خَلَقَ الْإِنسَانَ مِنْ عَلَقٍ </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'lotus linotype'">2</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'lotus linotype'">3</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾</span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'lotus linotype'">4</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾</span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">عَلَّمَ الْإِنسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'lotus linotype'">5</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾</span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">كَلَّا إِنَّ الْإِنسَانَ لَيَطْغَى</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ [العلق: 1- 6]، ما معنى "كلا" هنا، حقًّا إن الإنسان ليطغى.</span></strong></span></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">فإن قلت كيف أفرق بين "كلا" بمعنى حقًا، و"كلا" بمعنى الردع والزجر، وما الفرق بينهما؟</span></span></span></strong></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">{لعل الجملة التي بعدها تحدد ذلك}.</span></span></span></strong></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">أو بالعكس، الجملة التي قبلها، الجملة التي قبلها إن كانت تتضمن شيئًا منكرًا يُراد إنكاره؛ إذن: "كلا" للردع والزجر، وإن كانت لا تتضمن شيئًا من ذلك، فـ"كلا" تكون بمعنى "حقًّا"، ولذلك هنا ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">الَّذِي هُمْ فِيهِ مُخْتَلِفُونَ</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾؛ إذن: هذا شيء يُنكر، كلا؛ ليس الأمر كما تقولون، ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">كَلَّا سَيَعْلَمُونَ</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ أن هذا حق، وأنه كائن بإذن الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">.</span></strong></span></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">ثُمَّ كَلَّا سَيَعْلَمُونَ</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ تأكيد لهذا الذي ذُكر في الآية الأولى، من باب التشديدِ عليهم، كيف تختلفون في أمر واضح الدلالة؟ لا يمكن أن يكون نهاية مصيرِنا أن نموت، ثم نصبح رميمًا، ثم ينتهي أمرنا تمامًا، وفينا الظالم والمظلوم، والمؤمن والكافر، والبر والفاجر، والصادق والكاذب، ثم تستوي النهاية، هذا لا يمكن، فلا بد أن يلقى هؤلاء جزاءهم، إن خيرًا فخير، وإن شرًّا فشر.</span></strong></span></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">بهذا انتهت مقدمة هذه السورة الكريمة.</span></span></span></strong></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">قال الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">أَلَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ مِهَادًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ هذه دلائلُ قدرة الله التي تدلُّ على أن الأمر الذي اختلفتم فيه وكذبتم به، ليس كما ذكرتم، بل هو أمر ميسور، وسهل على الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">، وهو الذي يبدأ الخلق ثم يعيده وهو أهون عليه، فأنتم إذا كنت تؤمنون بأن الذي بدأ خلقكم هو الله؛ فما الغريب أن يُعيد ربكم </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-سبحانه وتعالى- </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">خلْقَكم مرةً أخرى؟! بل قال الله لهم: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">لَخَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ أَكْبَرُ مِنْ خَلْقِ النَّاسِ</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ [غافر: 57]، فلماذا تكذبون بهذا؟! </span></strong></span></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">﴿</span></span></span></strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">أَلَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ مِهَادًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾، "ألم" هذا استفهام، ما نوع هذا الاستفهام؟ استفهام للتقرير، أي قد جعلنا الأرض مهادًا، أو للتعجيب، يعني ألا يتعجب منكم، فقد جعل الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"> الأرض مهادًا.</span></strong></span></span></span></strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">مهادا؛ أي ممهدة للسُّكنى عليها والعيش فوقها والسير على ظهرها.</span></span></span></strong></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَالْجِبَالَ أَوْتَادًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ هذه الجبال العظيمة التي نراها في طول الأرض وعرضها، جعلها الله أوتادًا.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">والوتد هو الطُّـنُب الذي تُثبت به الخيمة، يُضرب في الأرض، ثم يجر الحبل ويعلق بهذا الوتد فيثبت الخيمة، هذا يُسمى وتدًا.</span></span></span></strong></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">أي أنَّ الجبال مثل هذه الأوتاد، فهي تثبت الأرض، ولولا هذه الجبال؛ لما ثَبتت هذه الأرض ولصارت مضطربةً لا يستطيع أحد أن يسكن عليها، ولا نستطيع أن نسير فوق ظهرها، ولا نستطيع أن نبني عليها بناءً أو نقرَّ فوقها.</span></span></span></strong></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">﴿</span></span></span></strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَخَلَقْنَاكُمْ أَزْوَاجًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ خلقناكم أنتم أيها الناس على صفة الزوجية وهي أن تكونوا من ذكر وأنثى، فتتناسلوا ويبقى النوع البشري إلى أن يأذن الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"> بالزوال.</span></strong></span></span></span></strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">فخلقَنا الله على صفة الزوجية؛ ليأنس بعضنا ببعض، ويجعل بيننا مودة ورحمة، ونتعاون، وليظهر بذلك تفرُّده </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-سبحانه وتعالى-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"> بأنه هو الواحد المستغنِي عن كلِّ شيء، وكل شيء لا يَستغني عن وجود نظير له، ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَمِن كُلِّ شَيْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَيْنِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ [الذاريات: 49].</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">فكل المخلوقاتِ تتكونُ من نوعين، حتى الكهرباء سالب وموجب، الماء تجد أن قطرة الماء تتكون من عنصرين، الهواء يتكون من عنصرين، وكل شيء في هذا الكون تجدُ أنه لا بدَّ أن يكون فيه عنصران حتى يحيى ويكون.</span></span></span></strong></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">إلا الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-سبحانه وتعالى-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"> فهو الواحد الأحد، الغني الصمد، الذي ليس بحاجة إلى أحد، وكل أحد بحاجته </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-سبحانه وتعالى-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">قال الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">أَلَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ مِهَادًا </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'lotus linotype'">6</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَالْجِبَالَ أَوْتَادًا </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'lotus linotype'">7</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَخَلَقْنَاكُمْ أَزْوَاجًا </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'lotus linotype'">8</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾</span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَجَعَلْنَا نَوْمَكُمْ سُبَاتًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ بعد أن ذكر الزوجية، ذكر نعمة النوم، وهذه النعمة من الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-سبحانه وتعالى-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">، وهي نعمة تكمل الإنسان وهي دليل على نقص الإنسان، لأنه يحتاج إلى الراحة، أما الله وحده فليس بحاجة إلى هذا لأنَّه </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-سبحانه وتعالى-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"> لا يمسه نصب ولا يمسه لغوب -جل جلاله وعظمت قدرته-.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">﴿</span></span></span></strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَجَعَلْنَا نَوْمَكُمْ سُبَاتًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ ما معنى "سباتا"؟ سُباتا بمعنى راحة، جعلْنا نومكم قاطعًا لأعمالكم فترتاحون به، ومنه سُمي يوم السبت؛ لأن اليهود كانوا يَرتاحون فيه من العمل، ولهذا قال: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَجَعَلْنَا نَوْمَكُمْ سُبَاتًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ أي قاطعًا لأعمالِكم وأشغالكم فترتاح أبدانكم.</span></strong></span></span></span></strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">قال الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ لِبَاسًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾، هذا الليل يغشاكم فكأنكم تلبسونه.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">ولذلك إذا نزل الليل أو حل الليل اكتفينا بستره عن ستر الثياب، متى يَتجرد الناس من ثيابِهم، أو يتخلصون من هذه الألبسة التي عليهم، عندما يأتي الليل، ولذلك قال الله: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ لِبَاسًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ يَستركم بظلامِه.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَجَعَلْنَا النهَارَ مَعَاشًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ جعلنا الناس محلًّا لمعاشِكم، فأنتم تَطلبون الرزق وتضربون في الأرض وتبحثون عن المعاش في وقت النهار.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">ولذلك يقول العلماء: هذه سُنة الله ينبغي أن تُراعى، وهو أن يكون النهار للعمل، والليل للراحة والسكن، متى خالفنا هذه السُّنة، سيصيبنا من البلاء ويحصل فينا من الأدواء والضرر بِحَسَبِ مخالفتنا لهذه السُّنة.</span></span></span></strong></strong></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">وقد أثبتت الدراسات الحديثة أن أولئك الذين لا ينامون في الليل، وينامون في النهار، يصبح عندهم شيء من الأزمات بسببِ أنهم خالفوا هذه السنة التي خلق الله عليها الخليقة.</span></span></span></strong></strong></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">قال الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَبَنَيْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعًا شِدَادًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ انتقل من العالم الأرضي السُّفليِّ إلى العالم العلويِّ، انتقال من الأدنى إلى الأعلى، قال: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَبَنَيْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعًا شِدَادًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ لم يذكر لنا ما هي السبع، هل هي سبع نجوم، ولا أفلاك، ما ذكرها، لكنها معلومة، ومعروفة في فطرة كل واحد منا، ما هي السبع الشداد؟</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">{السموات السبع}.</span></span></span></strong></strong></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">ولذلك ما ذكرها اكتفاء بالعلم بها، لأن كل إنسان يعلم ما هي هذه السبع.</span></span></span></strong></strong></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَبَنَيْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعًا﴾</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"> ثم قال: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">شِدَادًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ يعني أنها شديدة ومتماسكة، ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">هَلْ تَرَى مِن فُطُورٍ</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ [الملك: 3]؛ أي من شقوق، وذكر الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"> في سورة الذاريات: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَالسَّمَاءَ بَنَيْنَاهَا بِأَيْدٍ وَإِنَّا لَمُوسِعُونَ</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ [الذاريات: 47]؛ أي بقوة، فالسماء محكمة عظيمة الإحكام وهي قبة واسعة، قد رفعها الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"> من غير عمد، وهكذا نراها نحن من غير عمدٍ.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">قال الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَجَعَلْنَا سِرَاجًا وَهَّاجًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ هذه أيضًا لم يذكر الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"> ما هو السراج؟ أيضًا للعلم به، ما هو السراج؟ ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَجَعَلْنَا سِرَاجًا وَهَّاجًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></p><p><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p> <span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">{الشمس}.</span></span></span></strong></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">قال "سراجًا"؛ لأن السراج يجتمع فيه شيئان، الأول: الإضاءة، والثاني: الحرارة، وهكذا الشمس، ولذلك وصف القمر في القرآن بأنه نور، ووصفت الشمس بأنها سراج، لكي تتضمن الإضاءة أو الإنارة والحرارة، أما القمر فجُعل نورًا لأنه يقبس نوره من الشمس، وهو يعكس ضوء الشمس.</span></span></span></strong></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">قال الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَهَّاجًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ أي متوهجًا ومتوقدًا، وهكذا نرى الشمسَ، بحيثُ إنَّ الإنسانَ لا يَستطيع أن يركزَ فيها النظرَ أو يصمد لها خصوصًا في وقت الحرِّ، أو إذا قربت من رؤوس الناس.</span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">قال: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَأَنزَلْنَا مِنَ الْمُعْصِرَاتِ مَاءً ثَجَّاجًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾القول الأول </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">{المعصرات هي السحاب}.</span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">والقول الثاني: المعصرات هي الرياح والصحيح أن المعصرات هي السحب لماذا؟ إبقاءً للجملة على تركيبها، لأننا إذا قلنا: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَأَنزَلْنَا مِنَ الْمُعْصِرَاتِ﴾</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">؛ أي من السحاب ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">مَاءً ثَجَّاجًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾؛ كان الكلام مستقيمًا، أما إذا قلنا: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَأَنزَلْنَا مِنَ الْمُعْصِرَاتِ﴾؛</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"> أي من الرياح؛ أي أنزلنا بالرياح ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">مَاءً ثَجَّاجًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ غيرنا "من" إلى "الباء"؛ إذن: المعصرات هي السحب </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">قال: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَأَنزَلْنَا مِنَ الْمُعْصِرَاتِ مَاءً ثَجَّاجًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾؛ أي ماءً كثيرًا سيالًا منصبًّا، قال الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">لِنُخْرِجَ بِهِ﴾؛</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"> أي بهذا الماء ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">حَبًّا وَنبَاتًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ يُخرج الله ... النبات.</span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">أما الْحَبُّ فهي الحبوب التي يَقتات الناس ويتاجرون بها، مثل الأَرُزِّ والشعير والذرة والدُخن والفول والحمص، والعدس وغيرها من أنواع الحبوب والبقول التي يَقتات الناس بها.</span></span></span></strong></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">وأما النبات فهو ما سوى الحبوب؛ من الأشجار التي فيها الفواكه، ومن الأشجار التي فيها الخضروات، ومن أيضًا النباتات الأخرى والبقوليات التي يأكلها الناس ويأْتَدِمُون بها، فالله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"> يخرج لنا بالماء هذا وهذا.</span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">قدَّمَ الْحَبَّ لشدةِ الحاجةِ إليه؛ لأن الناس قد يَستغنون عن الخضروات، قد يستغنون عن الفواكه، لكن لا يستغنون عن الحبوب، فقدمها الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"> ليبين عظيم مِنته علينا بهذه الحبوب والأقوات.</span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">﴿</span></span></span></strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَجَنَّاتٍ أَلْفَافًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾؛ أي حدائق مُلتفَّة، هذه الحدائق من خَلَقَها؟ من كونها؟ من أنبتها؟ من أخرجها من داخل الأرض وباطنها؟ من الذي أنتجها من تلك الحبوب أو البذور الصغيرة، وجعلها أشجارًا عظيمةً وجعل فيها هذه الفواكه النضرة وهذه الألوان الجميلة؟ الله وحدَه.</span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">الله الذي خلق هذا كله، هل يُمكن أن يُوصف بأنه عاجزٌ عن إعادتكم بعد موتكم؟ وبأنه لا يَقدر على أن يُحييَ الناس بعد أن يموتوا، أين عقولكم يا أهل مكة؟ أين عقولكم يا مشركي العرب؟</span></span></span></strong></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">قال الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"> بعد أن ذكر هذه الدلائل العظيمة الدالة على قدرته، وعظمته، ونعمته على عباده، والقاطعة والمانعة للتكذيب بيوم القيامة قال: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">إِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ كَانَ مِيقَاتًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ الآن بدأ في المقصود وهو الحديث عن يوم القيامة، وعن إنكار ذلك اليوم وما سيحدث فيه من الأهوال.</span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">لماذا لما بدأ بيوم الفصل قال: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">إِنَّ﴾</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">، ولم يقل: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">يَوْمَ الْفَصْلِ كَانَ مِيقَاتًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ لماذا جاء بـ ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">إِنَّ﴾</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">.</span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">{من باب التأكيد}.</span></span></span></strong></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">من باب </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">قال الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"> "إن" لتأكيد وقوع هذا اليوم ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">إِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ كَانَ مِيقَاتًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾.</span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">يوم الفصل هو</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">{يوم القيامة}.</span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">سمي بيوم الفصل لأنه يُفصل بين الحقِّ والباطلِ <span style="font-family: 'traditional arabic'">وبين المؤمن والكافر، وبين الظالم والمظلوم، وبين الصادق والكاذب، وبين الحق والباطل</span></span></span></span></strong></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">﴿</span></span></span></strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">كَانَ مِيقَاتًا﴾؛</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">أي موقتًا مُحددًا لا يتقدمُ ولا يتأخرُ عن ميعادِه الذي قد قدَّرَه الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">، ولا يَعلمه أحدٌ إلا هو، ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">إِنَّ اللَّهَ عِندَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ [لقمان: 34]، علم الساعة عند الله، ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">يَسْأَلُونَكَ عَنِ السَّاعَةِ</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">كَأَنَّكَ حَفِيٌّ عَنْهَا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِندَ رَبِّي لَا يُجَلِّيهَا لِوَقْتِهَا إِلَّا هُوَ</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾، فهذا علم قدِ اختصَّ الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-سبحانه وتعالى-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"> به فلم يطلع عليه نبي مرسلًا، ولا ملكًا مقربًا.</span></strong></span></span></span></span></strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">قال الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">يَوْمَ يُنفَخُ فِي الصُّورِ فَتَأْتُونَ أَفْوَاجًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾؛ أي في ذلك اليوم ينفخ في الصُّورِ، من الذي ينفخ في الصور؟ ملك اسمه إسرافيل، لماذا لم يقلْ: يومَ يَنفخُ إسرافيلُ في الصور فتأتون أفواجًا؟ لماذا آثر صيغة المبني لغير المعلوم؟</span></strong></span></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">{لأنه في سياق بيان خطورة الموقف وليس ثمة حاجة لذكر أسماء، من هو القائم بذلك، وإنما هو لخطورة الموقف}</span></span></span></strong></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">﴿</span></span></span></strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">يَوْمَ يُنفَخُ فِي الصُّورِ</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ ولم يذكر لنا من هو النافخ، لماذا لم يذكر لنا من هو النافخ؟ لأجل أن يركز على الحدث الذي يُراد إثباته، بغضِّ النظر عن المحدِث أو النافخ وهو إسرافيل.</span></strong></span></span></span></strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">فِي الصُّورِ</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ الصور هو قَرْن عظيم جدًّا خَلَقَه الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"> لينفخ فيه إسرافيل، فإسرافيل ينفخ فيه نفختين، النفخة الأولى نفخة للصعقِ، يموت من على وجهِ الأرض، والنفخة الثانية للبعثِ، كل من مات بالنفخة الأولى أو قبلها يحيى بالنفخة الثانية.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">فهما نفختان ينفخ فيهما إسرافيل عليه الصلاة والسلام، وإسرافيل الآن مستعد للنفخ، قال النبي -صلى الله عليه وسلم-: «<span style="color: blue">كيف أنعم؟</span>»؛ يعني كيف أتنعمُ وأتلذذُ «<span style="color: blue">وصاحب القرن قد التقم القرنَ ينتظرُ أن يُؤمر بالنفخِ، فينفخ</span>»، أو كما قال -عليه الصلاة والسلام-.</span></span></span></strong></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">فالنبي -صلى الله عليه وسلم- كان يَتحيَّنُ الساعة، ويتوقع قيامها في وقته -عليه الصلاة والسلام-، فحريٌّ بنا نحن أن نستعدَّ، وعلى كلٍّ إن لم نُدرك تلك النفخة، فسنُدرك ما قبْلَها وهو الموت الذي هو قيامةُ كلِّ واحد منا.</span></span></span></span></strong></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">قال الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَفُتِحَتِ السَّمَاءُ فَكَانَتْ أَبْوَابًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾؛ أي صارت أبوابًا يخرجُ منها أهلُ السماء، ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَسُيِّرَتِ الْجِبَالُ</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾، و هناك قراءة ﴿وَفُتِّحَت﴾؛ لكثرةِ الأبوابِ فيها، التي يَنزلُ منها أهل السماءِ، وأهل السماء ليسوا قليلين، كثر.</span></strong></span></span></span></span></strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">كان الصحابة يمشون مرةً مع رسول الله -صلى الله عليه وسلم-، فسمعوا أطيطًا، فالأطيطُ هو صوتُ الشيءِ الذي أثقل بالحملِ، فقال النبي -صلى الله عليه وسلم-: «<span style="color: blue">أَطَّتِ السماءُ، وحُقَّ لها أن تَئِطَّ، ما فيها موضع شبر إلا وملك قائمٌ، أو ساجد يُصلِّي لله -عز وجل-</span>»، أو كما قال -عليه الصلاة والسلام-.</span></span></span></strong></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">قال: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَسُيِّرَتِ الْجِبَالُ فَكَانَتْ سَرَابًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾؛ أي في ذلك اليوم، تسير الجبال، كيف تسير الجبال؟ هذا بأمر الله، هذه الجبال الراسية الضخمة الهائلة العظيمة، تدك وتصبح كثيبا مهيلًا، ثم تكون كالعهن المنفوش، ثم تسير ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَتَرَى الْجِبَالَ تَحْسَبُهَا جَامِدَةً وَهِيَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ صُنْعَ اللَّهِ الَّذِي أَتْقَنَ كُلَّ شَيْءٍ</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ [النمل: 88]، ثم تصبح بعد ذلك ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">قَاعًا صَفْصَفًا </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'lotus linotype'">106</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾</span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">لَا تَرَى فِيهَا عِوَجًا ولَا أَمْتًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ [طه: 106، 107].</span></strong></span></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">فهنا ذكر مرحلة من مراحل تحول الجبال في يوم القيامة، ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَسُيِّرَتِ الْجِبَالُ فَكَانَتْ سَرَابًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾... انتهت مشاهد يوم القيامة التي تدل على هول ذلك اليوم، وعلى التغير العظيم الذي سيحدث في ذلك اليوم.</span></strong></span></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">قال الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">إِنَّ جَهَنَّمَ كَانَتْ مِرْصَادًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ أي هذا هو جزاء الكافرين، وبدأت بقوله: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">إِنَّ﴾</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"> لماذا؟ للتأكيد، طيب، ولم التأكيد؟ لأن الذين يخاطبون في هذه السورة هم من المنكرين، والمنكر يحتاج إلى مؤكدات، بخلاف خالي الذهن الذي لا يحتاج لهذه المؤكدات.</span></strong></span></span></span></strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">إِنَّ جَهَنَّمَ كَانَتْ مِرْصَادًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ جنهم اسم للنار، التي أعدها الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"> للكفار، ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">كَانَتْ مِرْصَادًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾؛ أي راصدة ترصدهم، فهي ترقبهم وتبحث عنهم، كلما مرَّ واحد منهم أو من أهلها عبر الصراط الذي يضعه الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"> أخذته النار، فيها كلاليب مثل شوك السعدان، تخدش هؤلاء وتتلقفهم.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">وسُميت مرصادًا؛ لأنها ترصد الناس في طريق عبورهم على ظهرها، وهذا يدل على شيء معروفٍ سيكون يوم القيامة وهو ما يُسمى بالصراط، الذي يعبرُ عليه الخلق، وهو أدقُّ من الشعر وأحدُّ من السيف، يَمشي عليه الناس جميعًا، فمنهم من يمشي كالبرقِ ومنهم كالريح، ومنهم كأجاودِ الخيلِ، ومنهم من يهرول، ومنهم من يمشي مشيًا، ومنهم من يحبو حبوًا، ومنهم من يُكَرْدَسُ في جهنم فتخطفه بكلاليبها وتضعه في قعرها، نسأل الله العافية والسلامة.</span></span></span></strong></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">لمن هذه المرصاد؟ قال الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">لِلطَّاغِينَ﴾</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"> والطاغي هو الذي تجاوز الحد في المعصية، ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">لِلطَّاغِينَ مَآبًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ أي مقرًّا وموئلًا.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">لَابِثِينَ فِيهَا أَحْقَابًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾؛ أي ماكثين فيها دهورا طويلة، قد اختلف السلف في الحقب، ما هو؟ كم مدته؟ منهم من قال ثلاث مئة سنة، ومنهم من قال الحقب الواحد، المهم أقوال كثيرة مفادها: أنهم سيلبثون فيها مدة طويلة لا انتهاء لها.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">فإما أن تكون لا انتهاءَ لها، ويُراد بذلك مُددٌ غيرُ منتهيةٍ، فتكون مساوية لقولِه: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ [النساء: 57]، وإما أن يراد بها أنها لمن طغوا وإن كانوا من غيرِ الشركِ، أو لمن كانوا من أهل التوحيد، وهذا قال به بعض العلماء.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">والظاهر والله أعلم أن هذه الآيات سِيقت في حق الكفار؛ بدليل أنه قال في آخر الآيات قال: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">فَذُوقُوا فَلَن نَّزِيدَكُمْ إِلَّا عَذَابًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾، طيب، ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">لَابِثِينَ فِيهَا أَحْقَابًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾؛ أي: دهورًا طويلة ... مساوية لقوله: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">لَا يَذُوقُونَ فِيهَا بَرْدًا ولَا شَرَابًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ هذا... قالوا: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">لَابِثِينَ فِيهَا أَحْقَابًا </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'lotus linotype'">23</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾</span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">لَا يَذُوقُونَ فِيهَا بَرْدًا ولَا شَرَابًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ طيب ثم بعد ذلك قال: يتغير العذاب، ولكن الظاهر هو ما ذكرناها والله أعلم.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">لَا يَذُوقُونَ فِيهَا بَرْدًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ ما هو البرد؟ اختلف العلماء فيه على قولين: منهم من قال: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">لَا يَذُوقُونَ فِيهَا بَرْدًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾؛ أي نومًا، ومنهم من قال: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">لَا يَذُوقُونَ فِيهَا بَرْدًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ أي هواءً باردًا يبرد أجسادهم.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">أحبتي عندنا قاعدة في التفسير مهمة جدًّا وهي: أنه عندما يحصل عندنا خلاف في الآية، فإننا نفسر الآية بالمشهور الظاهر المعروف المتبادِر للأذهان من كلام العرب، وندع القليل والنادر والمنكر والشاذ والمهجور، ولو كان صحيحًا ندعه، لو كان ثابتًا بأنَّ العرب يقولون هذا لهذا، لكنه قليل في كلامهم، فإننا لا نُفسره به، وإنما نأخذ بالظاهر المشهور المتبادر للأذهان من كلام العرب.</span></span></span></strong></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">قال: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">لَا يَذُوقُونَ فِيهَا بَرْدًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾؛ أي هواءً يبردُ حرَّ جهنم. ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">ولَا شَرَابًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾؛ أي ماءً يُبرد حرَّ أجوافهم، فهم لا يذوقون البرد الخارجي والبرد الداخلي، نسأل الله السلامة.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">قال: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">إِلَّا حَمِيمًا وَغَسَّاقًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ العلماء يقولون الواو تدل على على الاختلاف والمغايرة، وإلا كيف يَعطف شيئًا على نفْسِه.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">إذن: الحميم مختلف عن الغساق؛ فالحميم هو الماء الحار الذي قد بلغ الغاية في حرِّه، والغساق هو الشراب البارد الذي هو من صديد الكفار وعرقهم وما ينتج منهم من جراء عذابهم، فهو جامع بين النتن وبين البرودة الشديدة، فهم لا يستسيغونه.</span></span></span></strong></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">لكون الوقت قد أزف فأنا سأحاول المرور على الآيات مرورا سريعًا.</span></span></span></strong></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">قال: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">جَزَاءً وِفَاقًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ أي موافق لأعمالهم.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">إِنَّهُمْ كَانُوا لَا يَرْجُونَ حِسَابًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ هذا هو سبب العذاب، والقرآن من عادته أنه إذا ذكر العذاب يبين السبب، وإذا ذكر النعيم يبين ما هو السبب؛ حتى نقتدي ونعمل، ونتقي أسباب العذاب.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">إِنَّهُمْ كَانُوا لَا يَرْجُونَ حِسَابًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾؛ أي يكذبون بيوم القيامة.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا كِذَّابًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾؛ أي كذبوا بهذه الآيات التي نزلت على رسول الله -صلى الله عليه وسلم- تكذيبًا من غير حجة ولا بينة.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَكُلَّ شَيْءٍ أَحْصَيْنَاهُ كِتَابًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ قد أحصينا أعمالهم إحصاء دقيقًا، والإحصاء هو العد الدقيق، لم يفتنا من أعمالهم شيء، كما قال الله: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'lotus linotype'">7</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ [الزلزلة: 7، 8].</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">قال: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">فَذُوقُوا فَلَن نَّزِيدَكُمْ إِلَّا عَذَابًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾؛ أي ذوقوا هذا العذاب، فلن تجدوا بعده إلا عذابًا أزيد منه، وإن قال بعض العلماء هذه الآية أشد شيء في القرآن.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">لماذا؟</span></span></span></strong></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">لأن العادة أن من يسجن أو يعذب يبدأ بالعذاب.... ثم يخف عنه العذاب شيئًا فشيئًا فشيئًا حتى يُفرج عنه، أما في نار جهنم فإنه في كل يوم يُعطى لونا أزيد من اللون الذي قبله.</span></span></span></strong></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo">بعد أن ذكر عذاب هؤلاء، انتقل إلى نعيم المتقين، بعد أن ذكر الترهيب انتقل إلى الترغيب، من أجل أن النفوس إذا خافت عرفت ... في هذا المنجى والمكان الذي تُحبه النفوس وتحب أن تفوز به.</span></span></span></strong></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">قال: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">إِنَّ لِلْمُتَّقِينَ مَفَازًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ ﴿للمتقين﴾، فإذا كان الإنسان مُتقيًا؛ حصل هذا المكان.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">إِنَّ لِلْمُتَّقِينَ مَفَازًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">مَفَازًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ إما أن تكون مكان فوز، أو فوزًا، والظاهر هو الأول، يعني إن للمتقين مكانًا يفوزون به، أو إن للمتقين فوزًا، قولان لأهل العلم، أظهره هو الأول؛ لأنه ذَكَرَ بعده ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">حَدَائِقَ وَأَعْنَابًا </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'lotus linotype'">32</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ </span></span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَكَوَاعِبَ أَتْرَابًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾. الكواعب؟ جمع كاعب، وهي الفتاة الشابة التي تَكَعَّبَ ثديها، يعني لا زال ثديها في بداية نُشوئه .</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">أَتْرَابًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾؛ أي في سنٍّ واحدة، ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَكَأْسًا دِهَاقًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ الكأس يطلق عند العرب على الخمر، و﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">دِهَاقًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ يعني ممتلئة، وقد وصفها بعض العلماء: قال ممتلئة ومتتابعة وصافية.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾؛ أي في الجنة، التي فيها الحدائق والأعناب ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">لَغْوًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ أي كلامًا فارغًا، ﴿ولا كذابًا﴾.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">جَزَاءً مِّن رَّبِّكَ عَطَاءً حِسَابًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾؛ أي كافيًا.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا الرَّحْمَنِ لَا يَمْلِكُونَ مِنْهُ خِطَابًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾؛ أي لا يتحدث أحد في ذلك اليوم إلا أن يأذن له الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-سبحانه وتعالى-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"> من هول الموقف.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">يَوْمَ يَقُومُ الرُّوحُ وَالْمَلَائِكَةُ صَفًّا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ اُختلف في الروح على أقوال، أرجحها على أنه جبريل، لأنه ورد في القرآن في مواطن تسمية جبريل بالروح، ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ [الشعراء: 193].</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">لَّا يَتَكَلَّمُونَ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَقَالَ صَوَابًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾؛ أي قال: كلامًا حقًّا وأعظمه وأجله: لا إله إلا الله.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">ذَلِكَ الْيَوْمُ الْحَقُّ</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ الثابت الذي لا شكَّ فيه، ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">فَمَن شَاءَ اتَّخَذَ إِلَى رَبِّهِ مَآبًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ من شاء اتخذ طريقًا موصلا إلى الله بالعمل الصالح.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">قال الله </span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">-عز وجل-</span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"> في ختام هذه السورة: ﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">إِنَّا أَنذَرْنَاكُمْ عَذَابًا قَرِيبًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ أي حذرناكم عذابًا قد أزف، فكل ما هو آت فهو قريب.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">يَوْمَ يَنظُرُ الْمَرْءُ مَا قَدَّمَتْ يَدَاهُ</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ ينظر إلى عمله الذي قدمه لتلك الدار فإن كان محسنا فرح بإحسانه، وإن كان مسيئا استاء لما عمل، أو ما قدم من سوء.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: indigo"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴿</span></strong><strong><span style="color: green"><span style="font-family: 'traditional arabic'">وَيقُولُ الْكَافِرُ يَا لَيْتَنِي كُنتُ تُرَابًا</span></span></strong><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'">﴾ يعني لم أخلق أصلًا، أو ليتني بعد إذ حوسبت أكون ترابًا، كما يرى من البهائم عندما يقتص الله لبعضها من بعض، ثم يقول لها كوني ترابًا، فتكون ترابًا، فيتمنى الكافر أن يكون مثلها.</span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></p><p><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p style="text-align: center"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-size: 18px"><span style="color: magenta">سبحانك اللهم وبحمدك أشهد أن لااله الا أنت استغفرك وأتوب إليك</span></span></strong></p><p></span><p style="text-align: center"></p><p></span><p style="text-align: center"></p><p></strong><p style="text-align: center"></p><p></span></strong></span></span></strong></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"></span></span></strong></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"></span></strong></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"></span></strong></span></strong></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"></span></span></strong></span></span></span></strong></span></p><p><span style="font-family: 'traditional arabic'"><strong><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"><span style="font-family: 'traditional arabic'"></span></span></span></strong></span></p></blockquote><p></p>
[QUOTE="أم حذيفة, post: 75973, member: 1"] [center][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]الدرس الأول [/color][/size][/font] [font=traditional arabic][size=5][color=indigo]سورة النبأ[/color][/size][/font][/center] [center][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]أقسام القرآن الكريم أربعة:[/color][/size][/font][/b] [b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]السَّبع الطِّوال، ثم المئين، ثم المثاني، ثم المفصل.[/color][/size][/font][/b] [b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]والمفصل يبدأ -على الصحيح من أقوال أهل العلم- من سورة ق، وينتهي بسورة الناس.[/color][/size][/font][/b] [b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]سُمي مفصلًا: لأنَّ فواصله كثيرة، أو لكثرة الفصل بين سوره بـ(بسم الله الرحمن الرحيم).[/color][/size][/font][/b] [b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]وقد قسم العلماء هذا المفصل إلى أقسام ثلاثة أقسام : [/color][/size][/font][/b] [b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]1-طوال المفصل[/color][/size][/font][/b] [b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]2- وأوساط المفصل[/color][/size][/font][/b] [b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]3- وقصار المفصل.[/color][/size][/font][/b] [b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]تبدأ طِوال المفصل من سورة ق إلى نهاية سورة المرسلات.[/color][/size][/font][/b] [b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]وأما أوساط المفصل فتبدأ من سورة عم إلى نهاية سورة الليل[/color][/size][/font][/b] [b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]وأما قصار المفصل فتبدأ من سورة الضحى إلى آخر القرآن.[/color][/size][/font][/b] [b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]الفائدة من العلم بهذا المفصل، ومن العلم بطِواله وأوساطه وقصاره:[/color][/size][/font][/b] [b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]قيل لهذا فوائد أهمهما: ماذا يقرأ الإنسان في صلاته؟[/color][/size][/font][/b] [b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]فنجد أنه في صلاة المغرب يُستحب أن تكون القراءة فيها من قِصار المفصل، ما قِصار المفصل؟ من الضحى إلى الناس.[/color][/size][/font][/b] [b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]وأما في الظهر والعصر والعشاء، فيُستحب له أن يقرأ من أوساط المفصل، ما أوساط المفصل؟ من سورة النبأ -السورة التي معنا اليوم- إلى نِهاية سورة الليل، وفي صلاة الفجر يُستحب للإنسان أن يقرأ من طوال المفصل؛ أي من سورة ق إلى نهاية سورة المرسلات.[/color][/size][/font][/b] [b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]و المفصل غالبه مكي، كما أن سورة النبأ سورة مكية، والمكي من كتاب الله -عز وجل- يتميز بأنه يركز على الجانب العقدي، فهو يبني العقيدة في نفس الإنسان.[/color][/size][/font][/b] [b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]لأن بناء العقيدة في نفس الإنسان أمر ضروري، بحيث لا يمكن أن يعمل الإنسان في الحياة إلا عن فإذا اعتقدنا شيئًا سنعمل بناءً على تلك العقيدة لذلك جاء القرآن المكي يؤسس لهذه العقيدة في النفوس لتكون التصورات صحيحة ثم ينطلق الإنسان في العمل.[/color][/size][/font][/b] [b][font=traditional arabic][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]إذا اعتقدالإنسان أن هذه الحياة هي نهاية الكون وأنه لا حياة بعدها، ولا جزاء، ولا بعث، ولا نشور، ولا جنة، ولا نار، كيف ستكون تصرفاته في الدنيا؟ ستكون تصرفات إنسان يُريد أن يَعبَّ من الشهوات، وأن يأخذ بكل ما يُمليه عليه هواه، دونٍ نظر إلى شيء آخر، لماذا؟ لأنه يرى أن هذه الحياة هي نهاية اللذة، ونهاية الشهوة، وآخر ما في هذا الوجود بالنسبة للإنسان.[/color][/size][/font][/b][/font][/b][font=traditional arabic] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]لكن إذا اعتقد الإنسان أن هذه الحياة مرحلة، مرحلة ابتلاء واختبار، وأنه مأمورٌ فيها بأن يكون عبدًا لله، وأن وراء هذه الحياة حياة أخرى أبدية سرمدية، فيها جزاء وفيها نشور، وأنه سيحاسب على كل شيء يعمله، ويجازَى على كل شيءفهنا تختلف تصرفات الإنسان اختلافًا جذريًّا، بناء على هذه العقيدة.[/color][/size][/font][/b][/b] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]وهكذا المسلم يَبني تصوراته من خلال هذا الجزء العظيم وهو جزء المفصل من كتاب الله -عز وجل-، ومن القرآن كله.[/color][/size][/font][/b][/b] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]لكن هذا الجزء من كتاب الله -وهو المفصل- ركز على الجانب الاعتقادي، وهو الإيمان بالله والإيمان بالرسول -صلى الله عليه وسلم-، والإيمان باليوم الآخر.[/color][/size][/font][/b][/b][/font][/center][font=traditional arabic] [center][b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]هذه السورة العظيمة الكريمة جاءت لتبين لنا هذه التصورات التي يَبني عليها المسلم حياته الدنيا ويستعد فيها للقاء الله -جل وعلا-.[/color][/size][/font][/b][/b] [b][b][font=traditional arabic][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]سورة عم سورة مكية .... و[font=traditional arabic]المكي هو ما نزل قبل الهجرة.[/font][/color][/size][/font][/font][/b][/b] [b][b][font=traditional arabic][font=traditional arabic][font=traditional arabic][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]ويتميزالمكي بجملته بأنه يهتم بالاعتقاد وتأسيسه،وبقوة أسلوبه، وخطابه الواضح والصريح، وحواره للكفار والمشركين في عقائدهم، وما يتبنَّونه من أطروحاتٍ وعقائدَ فاسدةٍ، يناقشها نقاشًا قويًّا وصريحًا ومباشرًا.[/color][/size][/font][/b][/font][/font][/font][/b][font=traditional arabic][font=traditional arabic][font=traditional arabic] [b][b][font=traditional arabic][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]موضوعات سورة النبأ :[/color][/size][/font][/font][/b][/b] [b][b][font=traditional arabic][font=traditional arabic][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]1- أول مقطع فيها سيكون التساؤل عن النبأ العظيم: الذي قال الله فيه: [/font][/b][b][font=traditional arabic]﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]عَمَّ يَتَسَاءَلُونَ [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴿[/font][/color][/b][b][font=lotus linotype]1[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴾[/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]عَنِ النَّبَإِ الْعَظِيمِ [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴿[/font][/color][/b][b][font=lotus linotype]2[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴾[/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]الَّذِي هُمْ فِيهِ مُخْتَلِفُونَ [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴿[/font][/color][/b][b][font=lotus linotype]3[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴾[/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]كَلَّا سَيَعْلَمُونَ [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴿[/font][/color][/b][b][font=lotus linotype]4[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴾[/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]ثُمَّ كَلَّا سَيَعْلَمُونَ[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ هذه الآيات الخمس، سمينا هذا المقطع التساؤل عن النبأ العظيم.[/font][/b][/color][/size][/font][/font][/b][font=traditional arabic][font=traditional arabic] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]2-دلائل قدرة الله :الكفار أنكروا النبأ العظيم وهو يوم القيامة أو القرآن الذي جاء بخبر يوم القيامة، فلما أنكروه كان من مقتضى الحديث أن يُتحدث عن قدرة الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][b][font=traditional arabic]، وأن الله قادرٌ على كل شيء.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]فجاء قوله: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]أَلَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ مِهَادًا [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴿[/font][/color][/b][b][font=lotus linotype]6[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴾[/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَالْجِبَالَ أَوْتَادًا [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴿[/font][/color][/b][b][font=lotus linotype]7[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴾[/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَخَلَقْنَاكُمْ أَزْوَاجًا [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴿[/font][/color][/b][b][font=lotus linotype]8[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴾[/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَجَعَلْنَا نَوْمَكُمْ سُبَاتًا [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴿[/font][/color][/b][b][font=lotus linotype]9[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴾[/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ لِبَاسًا [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴿[/font][/color][/b][b][font=lotus linotype]10[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴾[/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَجَعَلْنَا النهَارَ مَعَاشًا [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴿[/font][/color][/b][b][font=lotus linotype]11[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴾[/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَبَنَيْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعًا شِدَادًا [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴿[/font][/color][/b][b][font=lotus linotype]12[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴾[/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَجَعَلْنَا سِرَاجًا وَهَّاجًا [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴿[/font][/color][/b][b][font=lotus linotype]13[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴾ [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَأَنزَلْنَا مِنَ الْمُعْصِرَاتِ مَاءً ثَجَّاجًا [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴿[/font][/color][/b][b][font=lotus linotype]14[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴾ [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]لِنُخْرِجَ بِهِ حَبًّا وَنبَاتًا [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴿[/font][/color][/b][b][font=lotus linotype]15[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴾[/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَجَنَّاتٍ أَلْفَافًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ هذه دلائل قدرة الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][b][font=traditional arabic] وعظمته التي نأخذ منها أن الله سيبعث العباد.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]3- الموضوع الثالث :مشاهد الآخرة قال: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]إِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ كَانَ مِيقَاتًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾، من هنا بدأت مشاهد الآخرة، فيُحدثنا عن يوم القيامة وماذا يحدث فيه من الأهوال: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]يَوْمَ يُنفَخُ فِي الصُّورِ فَتَأْتُونَ أَفْوَاجًا [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴿[/font][/color][/b][b][font=lotus linotype]18[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴾ [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَفُتِحَتِ السَّمَاءُ فَكَانَتْ أَبْوَابًا [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴿[/font][/color][/b][b][font=lotus linotype]19[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴾ [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَسُيِّرَتِ الْجِبَالُ فَكَانَتْ سَرَابًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ وهنا ينتهي المقطع الثالث من مقاطع هذه السورة.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]4-المقطع الرابع من مقاطع هذه السورة وهو قوله: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]إِنَّ جَهَنَّمَ كَانَتْ مِرْصَادًا [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴿[/font][/color][/b][b][font=lotus linotype]21[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴾ [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]لِلطَّاغِينَ مَآبًا [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴿[/font][/color][/b][b][font=lotus linotype]22[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴾ [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]لَابِثِينَ فِيهَا أَحْقَابًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ إلى قوله: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]فَذُوقُوا فَلَن نَّزِيدَكُمْ إِلَّا عَذَابًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾، وهو الحديث عن جزاء الكافرين، الكافرين بهذا القرآن، الكافرين بهذا اليوم العظيم، الكافرين بهذه الرسالة التي جاء بها رسول الله -صلوات ربي وسلامه عليه-.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]5-المقطع الأخير من مقاطع هذه السورة: وهو جزاء المؤمنين المتقين، الذين يخافون عذاب الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][b][font=traditional arabic].[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]يقول الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]عَمَّ يَتَسَاءَلُونَ[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾؛ أي عن أي شيء يتساءل هؤلاء المشركون، إنهم يتساءلون عن شيء ينكرونه، ويُكذبون به، قال: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]عَنِ النَّبَإِ الْعَظِيمِ[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾، يتساءلون عن هذا النبأ الذي جئتَ به -يا محمد- وهو النبأ العظيم، والنبأ يقال للخبر المهم ف[/font][/b][b][font=traditional arabic]وصفه بقوله: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]النَّبَإِ الْعَظِيمِ[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ [/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]واختلف المفسرون ما هو النبأ العظيم؟ هل هو القرآن أو يوم القيامة؟ فمن العلماء من قال ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]عَنِ النَّبَإِ الْعَظِيمِ[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾: هو القرآن، واستدلوا على ذلك بقول الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][b][font=traditional arabic] في سورة ص: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]قُلْ هُوَ نَبَأٌ عَظِيمٌ [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴿[/font][/color][/b][b][font=lotus linotype]67[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴾[/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]أَنتُمْ عَنْهُ مُعْرِضُونَ[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ [ص: 67، 68].[/font][/b][/color][/size][/b] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]القول الأول :قالوا: ما دام الله وصف القرآن بأنه نبأ عظيم، إذن فنحمل هذه الآية على أن المراد بالنبأ العظيم هو القرآن.[/color][/size][/font][/b][/b] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]والقول الثاني: أن النبأ العظيم هو يوم القيامة، لماذا قالوا يوم القيامة؟ قالوا: لأن الحديث كله في السورة -كما شاهدنا- عن يوم القيامة، ولا شك أنَّ دليل السياق من الأدلة القوية التي نَستند إليها في ترجيح قول على قول.[/color][/size][/font][/b][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]يمكن أن نصوغ هذين القولين بهذه الصياغة، نقول: النبأ العظيم هو القرآن الذي جاء بيومِ القيامة؛ لأنَّ من أعظم أخبار القرآن التي أنكرها المشركون، هو خبر يوم القيامة، وبهذا نقول: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]عَنِ النَّبَإِ الْعَظِيمِ[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ عن القرآن الذي جاء بيوم القيامة.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]الَّذِي هُمْ فِيهِ مُخْتَلِفُونَ[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ اختلفوا فيه، فمنهم من يظنه ظنًّا، ومنهم من يُكذب به، ومنهم من يُؤمن به، قال: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]كَلَّا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ "كلا" عندنا كلمة تأتي بمعنيين في القرآن:[/font][/b][/color][/size][/b] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]المعنى الأول: بمعنى الردع والزجر، لا صحةَ لما تقولون، ليس الأمر كما تقولون.[/color][/size][/font][/b][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]والمعنى الثاني: كلا بمعنى حقًّا كما في قول الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][b][font=traditional arabic]: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴿[/font][/color][/b][b][font=lotus linotype]1[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴾ [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]خَلَقَ الْإِنسَانَ مِنْ عَلَقٍ [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴿[/font][/color][/b][b][font=lotus linotype]2[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴾ [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴿[/font][/color][/b][b][font=lotus linotype]3[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴾[/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴿[/font][/color][/b][b][font=lotus linotype]4[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴾[/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]عَلَّمَ الْإِنسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴿[/font][/color][/b][b][font=lotus linotype]5[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴾[/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]كَلَّا إِنَّ الْإِنسَانَ لَيَطْغَى[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ [العلق: 1- 6]، ما معنى "كلا" هنا، حقًّا إن الإنسان ليطغى.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]فإن قلت كيف أفرق بين "كلا" بمعنى حقًا، و"كلا" بمعنى الردع والزجر، وما الفرق بينهما؟[/color][/size][/font][/b][/b] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]{لعل الجملة التي بعدها تحدد ذلك}.[/color][/size][/font][/b][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]أو بالعكس، الجملة التي قبلها، الجملة التي قبلها إن كانت تتضمن شيئًا منكرًا يُراد إنكاره؛ إذن: "كلا" للردع والزجر، وإن كانت لا تتضمن شيئًا من ذلك، فـ"كلا" تكون بمعنى "حقًّا"، ولذلك هنا ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]الَّذِي هُمْ فِيهِ مُخْتَلِفُونَ[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾؛ إذن: هذا شيء يُنكر، كلا؛ ليس الأمر كما تقولون، ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]كَلَّا سَيَعْلَمُونَ[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ أن هذا حق، وأنه كائن بإذن الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][b][font=traditional arabic].[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]ثُمَّ كَلَّا سَيَعْلَمُونَ[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ تأكيد لهذا الذي ذُكر في الآية الأولى، من باب التشديدِ عليهم، كيف تختلفون في أمر واضح الدلالة؟ لا يمكن أن يكون نهاية مصيرِنا أن نموت، ثم نصبح رميمًا، ثم ينتهي أمرنا تمامًا، وفينا الظالم والمظلوم، والمؤمن والكافر، والبر والفاجر، والصادق والكاذب، ثم تستوي النهاية، هذا لا يمكن، فلا بد أن يلقى هؤلاء جزاءهم، إن خيرًا فخير، وإن شرًّا فشر.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]بهذا انتهت مقدمة هذه السورة الكريمة.[/color][/size][/font][/b][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]قال الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][b][font=traditional arabic]: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]أَلَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ مِهَادًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ هذه دلائلُ قدرة الله التي تدلُّ على أن الأمر الذي اختلفتم فيه وكذبتم به، ليس كما ذكرتم، بل هو أمر ميسور، وسهل على الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][b][font=traditional arabic]، وهو الذي يبدأ الخلق ثم يعيده وهو أهون عليه، فأنتم إذا كنت تؤمنون بأن الذي بدأ خلقكم هو الله؛ فما الغريب أن يُعيد ربكم [/font][/b][b][font=traditional arabic]-سبحانه وتعالى- [/font][/b][b][font=traditional arabic]خلْقَكم مرةً أخرى؟! بل قال الله لهم: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]لَخَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ أَكْبَرُ مِنْ خَلْقِ النَّاسِ[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ [غافر: 57]، فلماذا تكذبون بهذا؟! [/font][/b][/color][/size][/b] [b][b][font=traditional arabic][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]﴿[/color][/size][/font][/b][size=5][color=indigo][b][color=green][font=traditional arabic]أَلَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ مِهَادًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾، "ألم" هذا استفهام، ما نوع هذا الاستفهام؟ استفهام للتقرير، أي قد جعلنا الأرض مهادًا، أو للتعجيب، يعني ألا يتعجب منكم، فقد جعل الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][b][font=traditional arabic] الأرض مهادًا.[/font][/b][/color][/size][/font][/b][font=traditional arabic] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]مهادا؛ أي ممهدة للسُّكنى عليها والعيش فوقها والسير على ظهرها.[/color][/size][/font][/b][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَالْجِبَالَ أَوْتَادًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ هذه الجبال العظيمة التي نراها في طول الأرض وعرضها، جعلها الله أوتادًا.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]والوتد هو الطُّـنُب الذي تُثبت به الخيمة، يُضرب في الأرض، ثم يجر الحبل ويعلق بهذا الوتد فيثبت الخيمة، هذا يُسمى وتدًا.[/color][/size][/font][/b][/b] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]أي أنَّ الجبال مثل هذه الأوتاد، فهي تثبت الأرض، ولولا هذه الجبال؛ لما ثَبتت هذه الأرض ولصارت مضطربةً لا يستطيع أحد أن يسكن عليها، ولا نستطيع أن نسير فوق ظهرها، ولا نستطيع أن نبني عليها بناءً أو نقرَّ فوقها.[/color][/size][/font][/b][/b] [b][b][font=traditional arabic][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]﴿[/color][/size][/font][/b][size=5][color=indigo][b][color=green][font=traditional arabic]وَخَلَقْنَاكُمْ أَزْوَاجًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ خلقناكم أنتم أيها الناس على صفة الزوجية وهي أن تكونوا من ذكر وأنثى، فتتناسلوا ويبقى النوع البشري إلى أن يأذن الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][b][font=traditional arabic] بالزوال.[/font][/b][/color][/size][/font][/b][font=traditional arabic] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]فخلقَنا الله على صفة الزوجية؛ ليأنس بعضنا ببعض، ويجعل بيننا مودة ورحمة، ونتعاون، وليظهر بذلك تفرُّده [/font][/b][b][font=traditional arabic]-سبحانه وتعالى-[/font][/b][b][font=traditional arabic] بأنه هو الواحد المستغنِي عن كلِّ شيء، وكل شيء لا يَستغني عن وجود نظير له، ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَمِن كُلِّ شَيْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَيْنِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ [الذاريات: 49].[/font][/b][/color][/size][/b] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]فكل المخلوقاتِ تتكونُ من نوعين، حتى الكهرباء سالب وموجب، الماء تجد أن قطرة الماء تتكون من عنصرين، الهواء يتكون من عنصرين، وكل شيء في هذا الكون تجدُ أنه لا بدَّ أن يكون فيه عنصران حتى يحيى ويكون.[/color][/size][/font][/b][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]إلا الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-سبحانه وتعالى-[/font][/b][b][font=traditional arabic] فهو الواحد الأحد، الغني الصمد، الذي ليس بحاجة إلى أحد، وكل أحد بحاجته [/font][/b][b][font=traditional arabic]-سبحانه وتعالى-[/font][/b][b][font=traditional arabic].[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]قال الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][b][font=traditional arabic]: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]أَلَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ مِهَادًا [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴿[/font][/color][/b][b][font=lotus linotype]6[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴾ [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَالْجِبَالَ أَوْتَادًا [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴿[/font][/color][/b][b][font=lotus linotype]7[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴾ [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَخَلَقْنَاكُمْ أَزْوَاجًا [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴿[/font][/color][/b][b][font=lotus linotype]8[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴾[/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَجَعَلْنَا نَوْمَكُمْ سُبَاتًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ بعد أن ذكر الزوجية، ذكر نعمة النوم، وهذه النعمة من الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-سبحانه وتعالى-[/font][/b][b][font=traditional arabic]، وهي نعمة تكمل الإنسان وهي دليل على نقص الإنسان، لأنه يحتاج إلى الراحة، أما الله وحده فليس بحاجة إلى هذا لأنَّه [/font][/b][b][font=traditional arabic]-سبحانه وتعالى-[/font][/b][b][font=traditional arabic] لا يمسه نصب ولا يمسه لغوب -جل جلاله وعظمت قدرته-.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][b][font=traditional arabic][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]﴿[/color][/size][/font][/b][size=5][color=indigo][b][color=green][font=traditional arabic]وَجَعَلْنَا نَوْمَكُمْ سُبَاتًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ ما معنى "سباتا"؟ سُباتا بمعنى راحة، جعلْنا نومكم قاطعًا لأعمالكم فترتاحون به، ومنه سُمي يوم السبت؛ لأن اليهود كانوا يَرتاحون فيه من العمل، ولهذا قال: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَجَعَلْنَا نَوْمَكُمْ سُبَاتًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ أي قاطعًا لأعمالِكم وأشغالكم فترتاح أبدانكم.[/font][/b][/color][/size][/font][/b][font=traditional arabic] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]قال الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][b][font=traditional arabic]: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ لِبَاسًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾، هذا الليل يغشاكم فكأنكم تلبسونه.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]ولذلك إذا نزل الليل أو حل الليل اكتفينا بستره عن ستر الثياب، متى يَتجرد الناس من ثيابِهم، أو يتخلصون من هذه الألبسة التي عليهم، عندما يأتي الليل، ولذلك قال الله: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ لِبَاسًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ يَستركم بظلامِه.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَجَعَلْنَا النهَارَ مَعَاشًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ جعلنا الناس محلًّا لمعاشِكم، فأنتم تَطلبون الرزق وتضربون في الأرض وتبحثون عن المعاش في وقت النهار.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]ولذلك يقول العلماء: هذه سُنة الله ينبغي أن تُراعى، وهو أن يكون النهار للعمل، والليل للراحة والسكن، متى خالفنا هذه السُّنة، سيصيبنا من البلاء ويحصل فينا من الأدواء والضرر بِحَسَبِ مخالفتنا لهذه السُّنة.[/color][/size][/font][/b][/b] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]وقد أثبتت الدراسات الحديثة أن أولئك الذين لا ينامون في الليل، وينامون في النهار، يصبح عندهم شيء من الأزمات بسببِ أنهم خالفوا هذه السنة التي خلق الله عليها الخليقة.[/color][/size][/font][/b][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]قال الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][b][font=traditional arabic]: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَبَنَيْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعًا شِدَادًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ انتقل من العالم الأرضي السُّفليِّ إلى العالم العلويِّ، انتقال من الأدنى إلى الأعلى، قال: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَبَنَيْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعًا شِدَادًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ لم يذكر لنا ما هي السبع، هل هي سبع نجوم، ولا أفلاك، ما ذكرها، لكنها معلومة، ومعروفة في فطرة كل واحد منا، ما هي السبع الشداد؟[/font][/b][/color][/size][/b] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]{السموات السبع}.[/color][/size][/font][/b][/b] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]ولذلك ما ذكرها اكتفاء بالعلم بها، لأن كل إنسان يعلم ما هي هذه السبع.[/color][/size][/font][/b][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَبَنَيْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعًا﴾[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic] ثم قال: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]شِدَادًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ يعني أنها شديدة ومتماسكة، ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]هَلْ تَرَى مِن فُطُورٍ[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ [الملك: 3]؛ أي من شقوق، وذكر الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][b][font=traditional arabic] في سورة الذاريات: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَالسَّمَاءَ بَنَيْنَاهَا بِأَيْدٍ وَإِنَّا لَمُوسِعُونَ[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ [الذاريات: 47]؛ أي بقوة، فالسماء محكمة عظيمة الإحكام وهي قبة واسعة، قد رفعها الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][b][font=traditional arabic] من غير عمد، وهكذا نراها نحن من غير عمدٍ.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]قال الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][b][font=traditional arabic]: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَجَعَلْنَا سِرَاجًا وَهَّاجًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ هذه أيضًا لم يذكر الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][b][font=traditional arabic] ما هو السراج؟ أيضًا للعلم به، ما هو السراج؟ ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَجَعَلْنَا سِرَاجًا وَهَّاجًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾.[/font][/b][/color][/size][/b][/font][/b][/font][/b][/font][/b][/font][/font][/b][/font][/font][/font][/b][/center][b][font=traditional arabic][font=traditional arabic][font=traditional arabic][b][font=traditional arabic][font=traditional arabic][b][font=traditional arabic][b][font=traditional arabic][b][font=traditional arabic] [center][b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]{الشمس}.[/color][/size][/font][/b][/b] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]قال "سراجًا"؛ لأن السراج يجتمع فيه شيئان، الأول: الإضاءة، والثاني: الحرارة، وهكذا الشمس، ولذلك وصف القمر في القرآن بأنه نور، ووصفت الشمس بأنها سراج، لكي تتضمن الإضاءة أو الإنارة والحرارة، أما القمر فجُعل نورًا لأنه يقبس نوره من الشمس، وهو يعكس ضوء الشمس.[/color][/size][/font][/b][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]قال الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][b][font=traditional arabic]: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَهَّاجًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ أي متوهجًا ومتوقدًا، وهكذا نرى الشمسَ، بحيثُ إنَّ الإنسانَ لا يَستطيع أن يركزَ فيها النظرَ أو يصمد لها خصوصًا في وقت الحرِّ، أو إذا قربت من رؤوس الناس.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]قال: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَأَنزَلْنَا مِنَ الْمُعْصِرَاتِ مَاءً ثَجَّاجًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾القول الأول [/font][/b][b][font=traditional arabic]{المعصرات هي السحاب}.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]والقول الثاني: المعصرات هي الرياح والصحيح أن المعصرات هي السحب لماذا؟ إبقاءً للجملة على تركيبها، لأننا إذا قلنا: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَأَنزَلْنَا مِنَ الْمُعْصِرَاتِ﴾[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]؛ أي من السحاب ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]مَاءً ثَجَّاجًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾؛ كان الكلام مستقيمًا، أما إذا قلنا: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَأَنزَلْنَا مِنَ الْمُعْصِرَاتِ﴾؛[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic] أي من الرياح؛ أي أنزلنا بالرياح ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]مَاءً ثَجَّاجًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ غيرنا "من" إلى "الباء"؛ إذن: المعصرات هي السحب [/font][/b][b][font=traditional arabic]قال: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَأَنزَلْنَا مِنَ الْمُعْصِرَاتِ مَاءً ثَجَّاجًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾؛ أي ماءً كثيرًا سيالًا منصبًّا، قال الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][b][font=traditional arabic]: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]لِنُخْرِجَ بِهِ﴾؛[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic] أي بهذا الماء ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]حَبًّا وَنبَاتًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ يُخرج الله ... النبات.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]أما الْحَبُّ فهي الحبوب التي يَقتات الناس ويتاجرون بها، مثل الأَرُزِّ والشعير والذرة والدُخن والفول والحمص، والعدس وغيرها من أنواع الحبوب والبقول التي يَقتات الناس بها.[/color][/size][/font][/b][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]وأما النبات فهو ما سوى الحبوب؛ من الأشجار التي فيها الفواكه، ومن الأشجار التي فيها الخضروات، ومن أيضًا النباتات الأخرى والبقوليات التي يأكلها الناس ويأْتَدِمُون بها، فالله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][b][font=traditional arabic] يخرج لنا بالماء هذا وهذا.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]قدَّمَ الْحَبَّ لشدةِ الحاجةِ إليه؛ لأن الناس قد يَستغنون عن الخضروات، قد يستغنون عن الفواكه، لكن لا يستغنون عن الحبوب، فقدمها الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][b][font=traditional arabic] ليبين عظيم مِنته علينا بهذه الحبوب والأقوات.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]﴿[/color][/size][/font][/b][size=5][color=indigo][b][color=green][font=traditional arabic]وَجَنَّاتٍ أَلْفَافًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾؛ أي حدائق مُلتفَّة، هذه الحدائق من خَلَقَها؟ من كونها؟ من أنبتها؟ من أخرجها من داخل الأرض وباطنها؟ من الذي أنتجها من تلك الحبوب أو البذور الصغيرة، وجعلها أشجارًا عظيمةً وجعل فيها هذه الفواكه النضرة وهذه الألوان الجميلة؟ الله وحدَه.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]الله الذي خلق هذا كله، هل يُمكن أن يُوصف بأنه عاجزٌ عن إعادتكم بعد موتكم؟ وبأنه لا يَقدر على أن يُحييَ الناس بعد أن يموتوا، أين عقولكم يا أهل مكة؟ أين عقولكم يا مشركي العرب؟[/color][/size][/font][/b][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]قال الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][b][font=traditional arabic] بعد أن ذكر هذه الدلائل العظيمة الدالة على قدرته، وعظمته، ونعمته على عباده، والقاطعة والمانعة للتكذيب بيوم القيامة قال: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]إِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ كَانَ مِيقَاتًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ الآن بدأ في المقصود وهو الحديث عن يوم القيامة، وعن إنكار ذلك اليوم وما سيحدث فيه من الأهوال.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]لماذا لما بدأ بيوم الفصل قال: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]إِنَّ﴾[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]، ولم يقل: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]يَوْمَ الْفَصْلِ كَانَ مِيقَاتًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ لماذا جاء بـ ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]إِنَّ﴾[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic].[/font][/b][/color][/size][/b] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]{من باب التأكيد}.[/color][/size][/font][/b][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]من باب [/font][/b][b][font=traditional arabic]قال الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][b][font=traditional arabic] "إن" لتأكيد وقوع هذا اليوم ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]إِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ كَانَ مِيقَاتًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]يوم الفصل هو[/font][/b][b][font=traditional arabic]{يوم القيامة}.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]سمي بيوم الفصل لأنه يُفصل بين الحقِّ والباطلِ [font=traditional arabic]وبين المؤمن والكافر، وبين الظالم والمظلوم، وبين الصادق والكاذب، وبين الحق والباطل[/font][/color][/size][/font][/b][/b] [b][b][font=traditional arabic][font=traditional arabic][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]﴿[/color][/size][/font][/b][size=5][color=indigo][b][color=green][font=traditional arabic]كَانَ مِيقَاتًا﴾؛[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]أي موقتًا مُحددًا لا يتقدمُ ولا يتأخرُ عن ميعادِه الذي قد قدَّرَه الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][b][font=traditional arabic]، ولا يَعلمه أحدٌ إلا هو، ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]إِنَّ اللَّهَ عِندَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ [لقمان: 34]، علم الساعة عند الله، ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]يَسْأَلُونَكَ عَنِ السَّاعَةِ[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]كَأَنَّكَ حَفِيٌّ عَنْهَا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِندَ رَبِّي لَا يُجَلِّيهَا لِوَقْتِهَا إِلَّا هُوَ[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾، فهذا علم قدِ اختصَّ الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-سبحانه وتعالى-[/font][/b][b][font=traditional arabic] به فلم يطلع عليه نبي مرسلًا، ولا ملكًا مقربًا.[/font][/b][/color][/size][/font][/font][/b][font=traditional arabic][font=traditional arabic] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]قال الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][b][font=traditional arabic]: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]يَوْمَ يُنفَخُ فِي الصُّورِ فَتَأْتُونَ أَفْوَاجًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾؛ أي في ذلك اليوم ينفخ في الصُّورِ، من الذي ينفخ في الصور؟ ملك اسمه إسرافيل، لماذا لم يقلْ: يومَ يَنفخُ إسرافيلُ في الصور فتأتون أفواجًا؟ لماذا آثر صيغة المبني لغير المعلوم؟[/font][/b][/color][/size][/b] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]{لأنه في سياق بيان خطورة الموقف وليس ثمة حاجة لذكر أسماء، من هو القائم بذلك، وإنما هو لخطورة الموقف}[/color][/size][/font][/b][/b] [b][b][font=traditional arabic][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]﴿[/color][/size][/font][/b][size=5][color=indigo][b][color=green][font=traditional arabic]يَوْمَ يُنفَخُ فِي الصُّورِ[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ ولم يذكر لنا من هو النافخ، لماذا لم يذكر لنا من هو النافخ؟ لأجل أن يركز على الحدث الذي يُراد إثباته، بغضِّ النظر عن المحدِث أو النافخ وهو إسرافيل.[/font][/b][/color][/size][/font][/b][font=traditional arabic] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]فِي الصُّورِ[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ الصور هو قَرْن عظيم جدًّا خَلَقَه الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][b][font=traditional arabic] لينفخ فيه إسرافيل، فإسرافيل ينفخ فيه نفختين، النفخة الأولى نفخة للصعقِ، يموت من على وجهِ الأرض، والنفخة الثانية للبعثِ، كل من مات بالنفخة الأولى أو قبلها يحيى بالنفخة الثانية.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]فهما نفختان ينفخ فيهما إسرافيل عليه الصلاة والسلام، وإسرافيل الآن مستعد للنفخ، قال النبي -صلى الله عليه وسلم-: «[color=blue]كيف أنعم؟[/color]»؛ يعني كيف أتنعمُ وأتلذذُ «[color=blue]وصاحب القرن قد التقم القرنَ ينتظرُ أن يُؤمر بالنفخِ، فينفخ[/color]»، أو كما قال -عليه الصلاة والسلام-.[/color][/size][/font][/b][/b] [b][b][font=traditional arabic][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]فالنبي -صلى الله عليه وسلم- كان يَتحيَّنُ الساعة، ويتوقع قيامها في وقته -عليه الصلاة والسلام-، فحريٌّ بنا نحن أن نستعدَّ، وعلى كلٍّ إن لم نُدرك تلك النفخة، فسنُدرك ما قبْلَها وهو الموت الذي هو قيامةُ كلِّ واحد منا.[/color][/size][/font][/font][/b][/b] [b][b][font=traditional arabic][font=traditional arabic][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]قال الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][b][font=traditional arabic]: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَفُتِحَتِ السَّمَاءُ فَكَانَتْ أَبْوَابًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾؛ أي صارت أبوابًا يخرجُ منها أهلُ السماء، ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَسُيِّرَتِ الْجِبَالُ[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾، و هناك قراءة ﴿وَفُتِّحَت﴾؛ لكثرةِ الأبوابِ فيها، التي يَنزلُ منها أهل السماءِ، وأهل السماء ليسوا قليلين، كثر.[/font][/b][/color][/size][/font][/font][/b][font=traditional arabic][font=traditional arabic] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]كان الصحابة يمشون مرةً مع رسول الله -صلى الله عليه وسلم-، فسمعوا أطيطًا، فالأطيطُ هو صوتُ الشيءِ الذي أثقل بالحملِ، فقال النبي -صلى الله عليه وسلم-: «[color=blue]أَطَّتِ السماءُ، وحُقَّ لها أن تَئِطَّ، ما فيها موضع شبر إلا وملك قائمٌ، أو ساجد يُصلِّي لله -عز وجل-[/color]»، أو كما قال -عليه الصلاة والسلام-.[/color][/size][/font][/b][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]قال: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَسُيِّرَتِ الْجِبَالُ فَكَانَتْ سَرَابًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾؛ أي في ذلك اليوم، تسير الجبال، كيف تسير الجبال؟ هذا بأمر الله، هذه الجبال الراسية الضخمة الهائلة العظيمة، تدك وتصبح كثيبا مهيلًا، ثم تكون كالعهن المنفوش، ثم تسير ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَتَرَى الْجِبَالَ تَحْسَبُهَا جَامِدَةً وَهِيَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ صُنْعَ اللَّهِ الَّذِي أَتْقَنَ كُلَّ شَيْءٍ[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ [النمل: 88]، ثم تصبح بعد ذلك ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]قَاعًا صَفْصَفًا [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴿[/font][/color][/b][b][font=lotus linotype]106[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴾[/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]لَا تَرَى فِيهَا عِوَجًا ولَا أَمْتًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ [طه: 106، 107].[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]فهنا ذكر مرحلة من مراحل تحول الجبال في يوم القيامة، ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَسُيِّرَتِ الْجِبَالُ فَكَانَتْ سَرَابًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾... انتهت مشاهد يوم القيامة التي تدل على هول ذلك اليوم، وعلى التغير العظيم الذي سيحدث في ذلك اليوم.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]قال الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][b][font=traditional arabic]: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]إِنَّ جَهَنَّمَ كَانَتْ مِرْصَادًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ أي هذا هو جزاء الكافرين، وبدأت بقوله: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]إِنَّ﴾[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic] لماذا؟ للتأكيد، طيب، ولم التأكيد؟ لأن الذين يخاطبون في هذه السورة هم من المنكرين، والمنكر يحتاج إلى مؤكدات، بخلاف خالي الذهن الذي لا يحتاج لهذه المؤكدات.[/font][/b][/color][/size][/font][/b][font=traditional arabic] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]إِنَّ جَهَنَّمَ كَانَتْ مِرْصَادًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ جنهم اسم للنار، التي أعدها الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][b][font=traditional arabic] للكفار، ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]كَانَتْ مِرْصَادًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾؛ أي راصدة ترصدهم، فهي ترقبهم وتبحث عنهم، كلما مرَّ واحد منهم أو من أهلها عبر الصراط الذي يضعه الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][b][font=traditional arabic] أخذته النار، فيها كلاليب مثل شوك السعدان، تخدش هؤلاء وتتلقفهم.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]وسُميت مرصادًا؛ لأنها ترصد الناس في طريق عبورهم على ظهرها، وهذا يدل على شيء معروفٍ سيكون يوم القيامة وهو ما يُسمى بالصراط، الذي يعبرُ عليه الخلق، وهو أدقُّ من الشعر وأحدُّ من السيف، يَمشي عليه الناس جميعًا، فمنهم من يمشي كالبرقِ ومنهم كالريح، ومنهم كأجاودِ الخيلِ، ومنهم من يهرول، ومنهم من يمشي مشيًا، ومنهم من يحبو حبوًا، ومنهم من يُكَرْدَسُ في جهنم فتخطفه بكلاليبها وتضعه في قعرها، نسأل الله العافية والسلامة.[/color][/size][/font][/b][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]لمن هذه المرصاد؟ قال الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][b][font=traditional arabic]: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]لِلطَّاغِينَ﴾[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic] والطاغي هو الذي تجاوز الحد في المعصية، ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]لِلطَّاغِينَ مَآبًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ أي مقرًّا وموئلًا.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]لَابِثِينَ فِيهَا أَحْقَابًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾؛ أي ماكثين فيها دهورا طويلة، قد اختلف السلف في الحقب، ما هو؟ كم مدته؟ منهم من قال ثلاث مئة سنة، ومنهم من قال الحقب الواحد، المهم أقوال كثيرة مفادها: أنهم سيلبثون فيها مدة طويلة لا انتهاء لها.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]فإما أن تكون لا انتهاءَ لها، ويُراد بذلك مُددٌ غيرُ منتهيةٍ، فتكون مساوية لقولِه: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ [النساء: 57]، وإما أن يراد بها أنها لمن طغوا وإن كانوا من غيرِ الشركِ، أو لمن كانوا من أهل التوحيد، وهذا قال به بعض العلماء.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]والظاهر والله أعلم أن هذه الآيات سِيقت في حق الكفار؛ بدليل أنه قال في آخر الآيات قال: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]فَذُوقُوا فَلَن نَّزِيدَكُمْ إِلَّا عَذَابًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾، طيب، ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]لَابِثِينَ فِيهَا أَحْقَابًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾؛ أي: دهورًا طويلة ... مساوية لقوله: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]لَا يَذُوقُونَ فِيهَا بَرْدًا ولَا شَرَابًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ هذا... قالوا: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]لَابِثِينَ فِيهَا أَحْقَابًا [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴿[/font][/color][/b][b][font=lotus linotype]23[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴾[/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]لَا يَذُوقُونَ فِيهَا بَرْدًا ولَا شَرَابًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ طيب ثم بعد ذلك قال: يتغير العذاب، ولكن الظاهر هو ما ذكرناها والله أعلم.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]لَا يَذُوقُونَ فِيهَا بَرْدًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ ما هو البرد؟ اختلف العلماء فيه على قولين: منهم من قال: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]لَا يَذُوقُونَ فِيهَا بَرْدًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾؛ أي نومًا، ومنهم من قال: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]لَا يَذُوقُونَ فِيهَا بَرْدًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ أي هواءً باردًا يبرد أجسادهم.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]أحبتي عندنا قاعدة في التفسير مهمة جدًّا وهي: أنه عندما يحصل عندنا خلاف في الآية، فإننا نفسر الآية بالمشهور الظاهر المعروف المتبادِر للأذهان من كلام العرب، وندع القليل والنادر والمنكر والشاذ والمهجور، ولو كان صحيحًا ندعه، لو كان ثابتًا بأنَّ العرب يقولون هذا لهذا، لكنه قليل في كلامهم، فإننا لا نُفسره به، وإنما نأخذ بالظاهر المشهور المتبادر للأذهان من كلام العرب.[/color][/size][/font][/b][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]قال: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]لَا يَذُوقُونَ فِيهَا بَرْدًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾؛ أي هواءً يبردُ حرَّ جهنم. ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]ولَا شَرَابًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾؛ أي ماءً يُبرد حرَّ أجوافهم، فهم لا يذوقون البرد الخارجي والبرد الداخلي، نسأل الله السلامة.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]قال: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]إِلَّا حَمِيمًا وَغَسَّاقًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ العلماء يقولون الواو تدل على على الاختلاف والمغايرة، وإلا كيف يَعطف شيئًا على نفْسِه.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]إذن: الحميم مختلف عن الغساق؛ فالحميم هو الماء الحار الذي قد بلغ الغاية في حرِّه، والغساق هو الشراب البارد الذي هو من صديد الكفار وعرقهم وما ينتج منهم من جراء عذابهم، فهو جامع بين النتن وبين البرودة الشديدة، فهم لا يستسيغونه.[/color][/size][/font][/b][/b] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]لكون الوقت قد أزف فأنا سأحاول المرور على الآيات مرورا سريعًا.[/color][/size][/font][/b][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]قال: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]جَزَاءً وِفَاقًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ أي موافق لأعمالهم.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]إِنَّهُمْ كَانُوا لَا يَرْجُونَ حِسَابًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ هذا هو سبب العذاب، والقرآن من عادته أنه إذا ذكر العذاب يبين السبب، وإذا ذكر النعيم يبين ما هو السبب؛ حتى نقتدي ونعمل، ونتقي أسباب العذاب.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]إِنَّهُمْ كَانُوا لَا يَرْجُونَ حِسَابًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾؛ أي يكذبون بيوم القيامة.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا كِذَّابًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾؛ أي كذبوا بهذه الآيات التي نزلت على رسول الله -صلى الله عليه وسلم- تكذيبًا من غير حجة ولا بينة.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَكُلَّ شَيْءٍ أَحْصَيْنَاهُ كِتَابًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ قد أحصينا أعمالهم إحصاء دقيقًا، والإحصاء هو العد الدقيق، لم يفتنا من أعمالهم شيء، كما قال الله: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴿[/font][/color][/b][b][font=lotus linotype]7[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴾ [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ [الزلزلة: 7، 8].[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]قال: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]فَذُوقُوا فَلَن نَّزِيدَكُمْ إِلَّا عَذَابًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾؛ أي ذوقوا هذا العذاب، فلن تجدوا بعده إلا عذابًا أزيد منه، وإن قال بعض العلماء هذه الآية أشد شيء في القرآن.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]لماذا؟[/color][/size][/font][/b][/b] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]لأن العادة أن من يسجن أو يعذب يبدأ بالعذاب.... ثم يخف عنه العذاب شيئًا فشيئًا فشيئًا حتى يُفرج عنه، أما في نار جهنم فإنه في كل يوم يُعطى لونا أزيد من اللون الذي قبله.[/color][/size][/font][/b][/b] [b][b][font=traditional arabic][size=5][color=indigo]بعد أن ذكر عذاب هؤلاء، انتقل إلى نعيم المتقين، بعد أن ذكر الترهيب انتقل إلى الترغيب، من أجل أن النفوس إذا خافت عرفت ... في هذا المنجى والمكان الذي تُحبه النفوس وتحب أن تفوز به.[/color][/size][/font][/b][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]قال: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]إِنَّ لِلْمُتَّقِينَ مَفَازًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ ﴿للمتقين﴾، فإذا كان الإنسان مُتقيًا؛ حصل هذا المكان.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]إِنَّ لِلْمُتَّقِينَ مَفَازًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]مَفَازًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ إما أن تكون مكان فوز، أو فوزًا، والظاهر هو الأول، يعني إن للمتقين مكانًا يفوزون به، أو إن للمتقين فوزًا، قولان لأهل العلم، أظهره هو الأول؛ لأنه ذَكَرَ بعده ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]حَدَائِقَ وَأَعْنَابًا [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴿[/font][/color][/b][b][font=lotus linotype]32[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]﴾ [/font][/color][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَكَوَاعِبَ أَتْرَابًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾. الكواعب؟ جمع كاعب، وهي الفتاة الشابة التي تَكَعَّبَ ثديها، يعني لا زال ثديها في بداية نُشوئه .[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]أَتْرَابًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾؛ أي في سنٍّ واحدة، ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَكَأْسًا دِهَاقًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ الكأس يطلق عند العرب على الخمر، و﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]دِهَاقًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ يعني ممتلئة، وقد وصفها بعض العلماء: قال ممتلئة ومتتابعة وصافية.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾؛ أي في الجنة، التي فيها الحدائق والأعناب ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]لَغْوًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ أي كلامًا فارغًا، ﴿ولا كذابًا﴾.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]جَزَاءً مِّن رَّبِّكَ عَطَاءً حِسَابًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾؛ أي كافيًا.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا الرَّحْمَنِ لَا يَمْلِكُونَ مِنْهُ خِطَابًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾؛ أي لا يتحدث أحد في ذلك اليوم إلا أن يأذن له الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-سبحانه وتعالى-[/font][/b][b][font=traditional arabic] من هول الموقف.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]يَوْمَ يَقُومُ الرُّوحُ وَالْمَلَائِكَةُ صَفًّا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ اُختلف في الروح على أقوال، أرجحها على أنه جبريل، لأنه ورد في القرآن في مواطن تسمية جبريل بالروح، ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ [الشعراء: 193].[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]لَّا يَتَكَلَّمُونَ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَقَالَ صَوَابًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾؛ أي قال: كلامًا حقًّا وأعظمه وأجله: لا إله إلا الله.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]ذَلِكَ الْيَوْمُ الْحَقُّ[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ الثابت الذي لا شكَّ فيه، ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]فَمَن شَاءَ اتَّخَذَ إِلَى رَبِّهِ مَآبًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ من شاء اتخذ طريقًا موصلا إلى الله بالعمل الصالح.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]قال الله [/font][/b][b][font=traditional arabic]-عز وجل-[/font][/b][b][font=traditional arabic] في ختام هذه السورة: ﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]إِنَّا أَنذَرْنَاكُمْ عَذَابًا قَرِيبًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ أي حذرناكم عذابًا قد أزف، فكل ما هو آت فهو قريب.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]يَوْمَ يَنظُرُ الْمَرْءُ مَا قَدَّمَتْ يَدَاهُ[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ ينظر إلى عمله الذي قدمه لتلك الدار فإن كان محسنا فرح بإحسانه، وإن كان مسيئا استاء لما عمل، أو ما قدم من سوء.[/font][/b][/color][/size][/b] [b][size=5][color=indigo][b][font=traditional arabic]﴿[/font][/b][b][color=green][font=traditional arabic]وَيقُولُ الْكَافِرُ يَا لَيْتَنِي كُنتُ تُرَابًا[/font][/color][/b][b][font=traditional arabic]﴾ يعني لم أخلق أصلًا، أو ليتني بعد إذ حوسبت أكون ترابًا، كما يرى من البهائم عندما يقتص الله لبعضها من بعض، ثم يقول لها كوني ترابًا، فتكون ترابًا، فيتمنى الكافر أن يكون مثلها.[/font][/b][/color][/size][/b][/font][/b][/font][/font][/b][/font][/b][/font][/font][/b][/center][b][font=traditional arabic][font=traditional arabic][b][font=traditional arabic][b][font=traditional arabic][font=traditional arabic][b][font=traditional arabic] [/font][/b] [center][b][size=5][color=magenta]سبحانك اللهم وبحمدك أشهد أن لااله الا أنت استغفرك وأتوب إليك[/color][/size][/b][/center][/font][center][/center][/font][center][/center][/b][center][/center] [/font][/b] [/font][/font][/b] [/font][/b] [/font][/b][/font][/b] [/font][/font][/b] [/font][/font][/font][/b][/font] [/QUOTE]
الإسم
التحقق
اكتب معهد الماهر
رد
الرئيسية
المنتديات
أرشيف المعهد
ركن الدورة العلمية الأولى مع الشيخة الفاضلة أم حذيفة
ركن دورة جزء عم مع الحفظ
الدرس الأول سورة النبأ